GEMÝ ADAMLARININ YIPRANMA
PAYI
YASAL DÜZENLEME TALEBÝ
Gemi Adamlarýna,
çalýþma koþullarýnýn aðýrlýðý bu çalýþma koþullarýnýn, psikolojisinde ve bedenlerinde
yarattýðý yýpranmaya karþýlýk denizde çalýþtýklarý her yýl için sigortalýlýk
sürelerine 90 gün ilave hizmet süresi veriliyordu. Erken emeklilik olarak ifade edilen bu
süreye genelde yýpranma payý denilmekte idi.
1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüðe giren 5510 sayýlý yasa
ile geçmiþ yýllarýn yýpranma payý uygulamasý terk edilmiþtir. 5510
Sayýlý Sosyal Sigortalar ve Genel Saðlýk Sigortasý Yasasýnýn 40′ýncý maddesi
ile fiili hizmet süresi zammý olarak farklý bir düzenleme yapýlarak Bu
kapsamda, 506 sayýlý Sosyal Sigortalar Kanununun itibari hizmet süresine
iliþkin ek 5. maddesi ile 5434 sayýlý Emekli Sandýðý Kanununun fiili hizmet
süresi zammýna iliþkin 32. maddesi yürürlükten kaldýrýlmýþtýr.
Yeni düzenleme ile
denizcilik mesleði risk taþýyan iþler kapsamýndan çýkarýlmýþ, bir baþka
deyiþle yýpranma payýndan yararlananlarýn kapsamý daraltýlmýþ ancak ayný yasada
2013 tarihinde yapýlan baþka bir deðiþiklikle kapsama farklý meslekler dâhil
edilmiþtir. Deniz emekçilerinin hak ettikleri yýpranma payý iptal edilmiþtir.
Gemi adamlarýnýn
hangi þartlarda çalýþtýðý aþaðýdaki resimde açýkça anlaþýlmaktadýr. Bu gemide
yýpranmadan yaþamak mümkünmüdür?
NEDEN YIPRANMA PAYI
Gemi adamý kimdir? Neden elinden alýnan
yýpranma hakkýn tekrar ister?
Gemide görev yapan ve sefere katýlan
miçodan kaptana kadar deðiþik yeterlikteki denizcileri kapsayanlarýn her
biridir. Gece gündüz demeden, fýrtýna ve harikeyne aldýrmadan, hele hele yýlýn
11 ayýný
Yurtlarýnýn dýþýnda geçirmeye mahkûm, sýla
ve yurt özlemi konusunda çelikleþmiþ, statik elektriðin ve vibrasyonun durmadan
vücudunda baský kurduðu yüzer hapishaneyi iþyeri edinmiþ, uzun seferlerde
kamara, oturma salonu ve gemi güvertesi üçgeninden oluþan sýnýrlý bir mekânda
uzun süre yaþamak zorunda kalan, Çok ortam deðiþtirmemenin yarattýðý býkkýnlýk
ve içe kapanma, gemi üzerinde sadece belli sayýda insan ile iliþki halinde
bulunma, her türlü sosyal aktivitelerinin dýþýnda kalma, deniz ve gemi
ortamýnýn içinde yýpranýr, ömürlerini saðlýklarýný sosyalliklerini ailelerini
kaybeden ama farkýnda olmayan.
Denizin ortasýnda þirketten gelen telgrafla
evladýnýn ve ya bir yakýnýný ani vefat ettiðini öðrenen ve bu haberi o
arkadaþýnýza limana yanaþana kadar söyleyememek, evladýnýn veya yakýnýn
ölümünün üstünden on on beþ gün geçtiðini öðrenen babanýn içinde kopan
fýrtýnadýr gemi adamý. Bu yüzden ister yýpranma hakkýný Deniz emekçilerini
statik elektrik ve gürültü yüklü bir çalýþma yaþamýnda kýsmen de olsa mutlu
etmenin etkin yollarýndan birisi, onlara belli bir çalýþma yýlýný çalýþýlmýþ
gibi ekleyerek daha kýsa sürede emekli olmalarýna ve mesleðin yüklediði
olumsuzluklarý telafi etmelerine olanak saðlamaktýr. Bunun duraðý da yýpranma
payýdýr, Diyor merhum Prof.Dr. Necmettin Akten.
Denizcinin çalýþma koþullarýný anlamak
isteyenler, tersanedeki bir gemiye gitsinler ve orada denizcilerle iki gün
geçirsinler, birde bu iþi denizin ortasýnda metrelerce dalgalarýn arasýnda
evinden, sevdiklerinden uzakta yaptýðýný düþünsünler. Sonrada Yýpranma hakkýný
konuþsunlar.
2008 de denizcilerin yýpranmasýný alýp
kendilerine yýpranma payý ve kýyak emeklilik veren milletvekillerinden
yapýlacak bir yasal düzenlemeyle denizciler yýpranma payýný iþe baþladýðý
tarihten itibaren geri iade etmelidirler. Bu yasanýn denizcilere ait kýsmý
deniz iþ kolunda ki zorluklar göz önüne alýnarak hazýrlanmýþ deðil. Öyle olsa
bürokrasi de bu kadar denizci kökenli insanlarýn yer aldýðý, Ulaþtýrma
bakanýnýn denizde çalýþmasa da yýllarýn denizcisi olduðu, iktidar ve muhalefet
partisi milletvekilleri arasýnda gene çok tecrübeli denizcilerin mecliste
bulunduðu bir dönemde denizcilerin yýpranma hakký kaldýrýlýr mýydý? Bu yasayý
hazýrlayanlarýn %2 prim maliyeti açýsýndan armatör kökenli, iþveren
milletvekilleri olduðu anlaþýlmaktadýr.
Aylarca evinden, ülkesinden uzakta olan,
kimi zaman günlerce fýrtýnalar içinde seyir yapan, Bazen doðum yapan eþinin
yanýnda olamayan, bazen cenazesine yetiþemeyen, bayramlarý, doðum günlerini
ailesinden çok uzaklarda kutlayan, günlerce fýrtýnalý denizde yemek bile
yiyemeyen, makine dairesindeki bir arýzanýn giderilmesi için günlerce uykusuz
kalan.
Her ne kadar teknolojik geliþme, otomasyon,
Ýþ Saðlýðý ve Güvenliðine iliþkin önlemler dikkate alýnsa ve uygulamaya konulsa
da denizde çalýþma biçiminin uygulanmamasý gibi bir seçenek
bulunmamaktadýr. Deniz çalýþanlarýný
yýpratan, yaþamlarýndan çalan ve meslek ömürlerini kýsaltan bu durumun
telafisi, yapýlan araþtýrmalarýn bulgularý da dikkate alýnarak bir yasal
düzenlemeyle olanaklýdýr.
Deniz kazalarýnda meydana gelen ölümlerin
dahi kesin sayýlarý tam olarak bilinmezken, denizde çalýþma þartlarýnýn yol
açtýðý kronik hastalýklar veya ölümlerle ilgili gerek dünyada gerekse ülkemizde
yapýlmýþ kapsamlý çalýþmalar ve saðlýklý veriler bulunmamaktadýr.
Gemi
adamlarý Gerektiðinde itfaiyecidir. Yangýný söndüremezse deniz ile birlikte
yanacaðýný bilir.
Bazý bölgelerde, bir balýkçý teknesinin
dahi yanýndan geçerken tedirgin olan, günlerce kaçýrýlma endiþesi yaþayan,
bütün bunlara ek olarak ailelerinin de korkularýný önlemeye çalýþan bir denizci
mutlaka kendisinden bir þeyler verir.
Okyanusta yaþanan kazalarý ve yaþanan
tehlikeli olaylarý Komu oyuna yeterince aktaramadýðýmýz için gemi adamlarýnýn
çalýþma þartlarý 1954 yýlýndan bu yana revize edilmemiþtir. Yukarýdaki resimler
okyanusta yaþananlarý zihninizde canlandýrmanýz açýsýndan yararlý olacaðýna
inanmaktayýz.
Þu gerçeðe deðinmeden geçmemiz, gemi
adamlarýna verilen önem ve deðerin ne durumda olduðunun anlaþýlmasý noktasýnda sizlere
yardýmcý olacaktýr.
4
Aralýk 2012 Tarihinde Karadenizde SOS veren bir gemiye kurtarma operasyonu
yapmak üzere þile limanýndan çýkýþ yaparken kötü hava koþulu sebebiyle taþlara vurarak
hayatýný kaybeden üç denizci kardeþimiz tüm dünyanýn gözü önünde göz göre göre
hayatýný kaybettiler.
Bu Kazaya
sebebiyet veren yöneticilerin kusurlu olup olmadýklarý için haklarýnda
soruþturma açýlmasýna bakanlýk izin vermedi. Olay araþtýrýlmadan kapanýp gitti.
Yaþananlardan anlaþýlýyor ki sýkýntýlar
yeterince anlatýlamamýþ ki, yýpranmanýn ilk kaldýrýldýðý meslek gruplarý
arasýnda kalmýþ sahipsiz denizciler.
Bu sorunu sendikalar, denizci sivil toplum
örgütleri, meslek liseleri, denizcilik yüksekokullarý ve denizcilik
fakültelerinin ortak çalýþmasýyla çözülebilir. Burada bu kurumlara çok iþ
düþmektedir.
2008
yýlýnda yapýlan mevzuat deðiþikliðiyle yýpranma payý ellerinden alýnan
yýpratýcý mesleklerin çalýþanlarý bu kez 2013 yýlýnýn ocak ayýnda bu hak
yalnýzca yasayý çýkaran milletvekilleri tarafýndan kendilerine ve gazetecilere
verilince tepki göstermeye baþladýlar. Biz gemiadamlarý 2008 de haksýz yere
elimizden alýnan hakkýmýzý geri istiyoruz.
Bu
konuda gemi damlarýnýn üye olduðu ilgili sendikalar ve diðer denizci sivil
toplum kuruluþlarýyla birlikte konuyu her fýrsatta ve her platformda gündeme
getirmeye yýpranma hakký geri alýnana kadar devam etmeliyiz.
Denizcilerin
çalýþma þartlarýnýn zorluðundan ziyade, denizciliði bir illet olarak
deðerlendirip olaya bakmak daha saðlýklý ve doðru bir kanaate varmamamýza
yardýmcý olacaktýr. Denizciliði bir meslek olarak deðil bir yaþam biçimi, yaþam
alaný olarak deðerlendirmek lazým gelmektedir.
Denizciler hayatlarýnýn en güzel, en
deðerli, en verimli bölümlerini gemi üzerinde, ülkesinden, sevdiklerinde, dünya
nimetlerinden ayrý geçirirler. Denizciler ötekilerdir, ötekileþtirilmiþlerdir.
Dünyada zor, aðýr þartlarda çalýþanlar
tabiki de denizciler deðildir. Madenciler, inþaatçýlar, fýrýncýlar, bankacýlar
bu meslek guruplarý da zor þartlar altýnda çalýþanlardýr þüphesiz. Fakat
denizcilik baþkadýr, iþin zorluðundan ziyade mesleðin bir illet oluþundadýr
sýr.
Yukarýda saydýðýmýz meslek guruplarý
akþam evine gelince günün yorgunluðu uçar gider, hafta sonu eþiyle,
çocuklarýyla, annesi babasý, kardeþleriyle, kýz arkadaþýyla, yavuklusuyla bir
yemeðe, sinemaya, tiyatroya, konsere gittiði zaman yorgunluðu üzerinden atar.
Denizci
öylemi? Denizcinin sevdiði, Ailesi, yavuklusu, tiyatrosu, konseri, sinemasý,
düðünü, bayramý, cenazesi olmaz. Denizci sabit bir hayat yaþayamaz, gün gelir,
günlerce fýrtýnayla boðuþur, yemek olmaz, moral olmaz, sevdiði birisini sadece
hayalde yaþar.
Denizcilerden yýpranma payýný kaldýranlarýn
Ýstanbul da Marmara denizinde lodos da ulaþým için kullandýðýnýz gemiler
seferlerini iptal ederken Açýk denizde bu þansý yoktur denizcilerin. Onlar Ya
var olur ya da yok olur, hayatta kalma mücadelesi verirler, dua ederler makine
stop etmesin diye, bilirler fýrtýnada stop eden makine duran kalp den farksýz
deðildir fýrtýnada denizci acil servis doktoru gibidir makinanýn baþýnda.
Denizcinin evine sevenlerine, ailesine
ayýracaðý vakit senede 30 gündür. Denizcinin geri kalan ömrü devamlý çalýþýr
durumda olan Makinanýn sesi, statik elektrik, vibrasyon ve sallanan bir ortamda
geçer.
Ülkemizde ortalama insan ömrünün 78 ila
80 yýl olduðu düþünelim.
Kiþinin
on sekiz yaþýna kadar olan çocukluk dönemi bir yýl askerlik ekleyelim etti 19
yýl.
Toplam
ömür olan 80 yýldan, emeklilik yaþý olan 60 çýkardýðýmýzda eriye 20 yýl
kalýr,20 yýldan da çocukluk yýllarý olan 19 yýlý çýkardýðýmýzda geriye 1bir
yýl kalýr,60 yýllýk çalýþma hayatýnda 5 yýlda izin kullandýðýný düþünürsek bir
denizciye Ailesiyle, sevdikleriyle yaþamaya kalan zaman kocaman 6 altý yýl.
Denizci ailelerinin, denizci çocuklarýný
ve eþlerini iyi analiz etmeli ve onlarý anlamak gerekmektedir. Çünkü denizci
eþlerinin iyi ve kötü gününde eþleri yanlarýnda yoktur, yanlarýnda olamazlar.
Bu anlamda denizcilerin yýpranma fiili
hizmet, erken emeklilik haklarýnýn tekrar deniþ iþ kolunda iþe baþladýðý
tarihten itibaren geri iade edilmesini talep etmekteyiz.
Gemi Adamlarýnýn çalýþma þartlarýný bu
linkleri açarak biraz olsun anlamak mümkün olacaðý kanaatindeyim
https://www.facebook.com/VesselFinder/videos/961332277291129/
https://www.facebook.com/VesselFinder/videos/961337990623891/
https://www.facebook.com/VesselFinder/videos/961330413957982/
https://youtu.be/6q4T0kh0xY0
https://youtu.be/n_t0YAVx3Q0
https://youtu.be/g89TORn-8pk
https://youtu.be/H3zegRtpSco
https://youtu.be/cvfiClfvK6c
https://youtu.be/HT_Qn_MMrTY
https://youtu.be/5GJ2sycKEyg
Denizcilik mesleði
ve iþ kolunu iþçi-iþveren iliþkileri, çalýþma koþullarý, iþyeri, ücretler, iþ
saðlýðý ve iþ güvenliði, sosyal hayata eriþebilir olmak gibi konular bakýmýndan
diðer meslek ve iþ kollarýndan ayýran kendine has koþullarý vardýr.
Uluslararasý Denizcilik Örgütüne (IMO) göre denizcilik
en tehlikeli sektörlerden biridir.
Gemi sahipleri ve
yöneticileri denizcilik 50 yaþýn üzerindeki deniz çalýþanlarýna iþ
vermemektedir. Bu yaþlardaki gemi adamlarý iþ bulmakta çok ciddi sýkýntý
çekmektedirler.
Bu yaþ sýnýrý
giderek daha da aþaðýya,40 yaþa kadar düþmeye baþlamýþtýr. Ehil olmak, yeterli belgelere sahip olmak ve
tecrübeli olmak istikrarlý bir iþin garantisi deðildir.
Denizcilik
þirketlerine yapýlan iþ baþvurusunda deðerlendirmeye alýnmayan yaþ esasen gemi
adamlarýnýn emeklilik yaþ sýnýrýný belirlemektedir. Ýstihdam sýnýrlamasý göz
önüne alýndýðýnda esasen deniz çalýþanlarýnýn emeklilik yaþlarý için ayrý bir
yasal düzenlemeye ihtiyaç bulunmaktadýr.
Bir baþka deyiþle deniz çalýþanlarýnýn emeklilik yaþlarýyla meslek
ömürleri baðdaþtýrýlmalýdýr.
Gemi adamlarýnýn
yýpranma payýnýn kaldýrýlmasý lobiciliðin armatör kökenli milletvekillerinin
yaptýklarý da tarafýmýzdan bilinmektedir, lakin haklý da olabilirler. Ýtibarý hizmet
uygulamasý iþveren %2 bir mali prim yükü getirmektedir.
Bu durum düzenlene
bilir %2 ya da her ne kadar ise, bu primi gemi adamlarý kendisi ödeyerek erken
emekliliðin tekrar geri verilmesi gemi adamlarý için zarurettir, gerekliliktir.
Söz konusu düzenlemenin sosyal taraf olan
sendikamýzla, derneklerimizle ve asýl olan sahadaki gemi adamlarýyla istiþare
edilerek yapýlmasý gerekmektedir.
Sorumlu
bir STK olan ve 19 Derneðin oluþturduðu TÝREBOLU DERNEKLER FEDRASYONU Coðrafi ve
sosyal yönden üyelerinin %99 denizci olan bir federasyon olarak Yöremiz
halkýnýn en büyük sýkýntýsý olan Gemi adamlarýna erken emekliliðin ivedilikle
iade edilmesini beklemekteyiz.
Yazarýmýz Ayhan YÜKSEL Ýlçemizin Denizci bir ilçe
olduðunu geçmiþten günümüze TÝREBOLULU DENÝZCÝLER adlý bir kitapta
toplamýþtýr.
Recep KARAKOÇ
Bu e-posta adresi spam korumalýdýr. Lütfen JavaScriptleri etkinleþtirin.